Samenwerkingslessen uit Folsom Prison

Therapiesessies met inmates en gewone burgers

Folsom State Prison*. Elk jaar laat deze gevaarlijkste gevangenis van Amerika een groep mannen toe om daar vier dagen vrijwillig groepstherapie te doen. Deze mannen zijn tussen de 20 en eind 50 met het profiel van een gewone buurman. Wat ze gemeen hebben is een kwestie in hun leven: over werk, verslaving, relaties, zichzelf. Waarom kan ik geen hechte relatie aangaan? Wat moet ik in dit leven? Wat wil ik in het werk?

De gevangenis wordt bevolkt door zware ‘inmates’ die moord en andere zware vergrijpen op hun naam hebben staan. Ze zien er vervaarlijk uit met harde getekende koppen. Niet goed te lezen wat er in hen omgaat. Dat brengt spanning. De een zwijgt. De ander lijkt op ontploffen te staan. Iemand anders probeert grip te krijgen op zijn emotie. Er broeit van alles. De inmates zijn vooraf overeengekomen dat ze hun ‘gang’-rivaliteit buiten de sessies te laten.

Begeleiders die zijn er ook. Voor de kijker is niet duidelijk wie dat zijn. Zij maken gebruik van rituelen aan de start en aan het eind van elke sessie. Deze check-in (beantwoorden door de groep van sonore geluiden, zie trailer) en check-uit is stevig verankerd in het programma. Het blijkt nodig want het gaat er vaak heftig aan toe. Zie hier de trailer (2.01 min.).

In de emotie geduwd

Bij de eerste sessie zitten bezoekers en inmates allemaal in een kleine kring. De gezichten staan op scherp. Niemand geeft iets prijs wat er in hem omgaat. In het gesprek komen de gevoeligheden naar boven. Iemand flipt omdat hij zich beoordeeld voelt. Een ander explodeert. De begeleiders, en ruige gevangen, kennen het gevolg van het drukken op de emotionele knoppen. Ook de inmates blijken volleerde therapeuten. Het patroon van de sessies verloopt als volgt:

1. Het groepslid (bezoeker of inmate) wordt geraakt door een thema. Dit ‘meldt’ hij. Vaak agressief en dreigend.

2. De begeleiders en inmates dagen hem uit om in zijn angst te stappen. Hij wil niet, wil ’tough’ zijn.

3. Hij wordt uitgelokt en in zijn emotie geduwd. Hij flipt, er volgt een fysieke ontploffing.

4. De begeleiders en inmates SPRINGEN op de man. Deze wordt nog bozer en gaat voor ’the kill’.

5. Nog meer inmates op de man. Hij kan niet weg.

6. Hij breekt. Tranen. Hij herkent zijn pijn, weet waar het vandaan komt, spreekt dit uit en wordt rustig.

7. Einde ‘gesprek’, nazorg en hughing van iedereen. De man gaat weer rustig terug naar zijn stoel.

Samewerkingslessen

Er zitten veel overeenkomsten tussen moeizame samenwerking en de gespreksessies in Folsom. In deze documentaire vind ik hetzelfde mechanisme terug wat ook te herkennen is in moeilijke samenwerking:

1. Kost wat kost het EGO willen hoog houden
2. Het EGO wordt doorbroken door conflict; ’n serieus event kan dit enkel doorbreken.
3. Na de doorbraak gloort transitie, de situatie verbetert blijvend

• Het hoog houden van het EGO

Het EGO is een hardnekkig masker over hoe je denkt over jezelf en de wereld om je heen. In feite is dit het aangeleerde gedrag, de aangeleerde gedachten en gevoelens over alles en iedereen. Het EGO kent 2 basis strategieën: ik win of ik verlies. In conflicten speelt het EGO altijd een rol (zie de wraakacties van Amerika en Iran, ‘gekwetst’ EGO in actie). Onder dit EGO ligt de kwetsbaarheid, die kost wat kost beschermd moet worden en niet zichtbaar mag zijn [je zou toch een kwetsbaar en afhankelijk mens zijn, dat is vreselijk voor het EGO.]

In de docu zie je het EGO aan het werk. In stappen 1 t/m 5 zie je hoe de mannen hebben geleerd met confronterende zaken om te gaan. Ze zijn über agressief. De deelnemers zie je eerst in het EGO schieten, ze houden het hoog, worden uitgedaagd. Een paar prikjes -het werkt als klokwerk- en ze staan helemaal op scherp, willen de ander verbaal neerslaan en gaan dan over tot de fysieke aanval. Het geconditioneerde zelf (het EGO) toont zich.

In moeilijke samenwerking gebeurt hetzelfde. Het EGO toont zich, is uit op het behalen van het eigen gelijk: het wil winnen! Zelfs winnen in het verliezer zijn (ik ben slachtoffer en niet jij). Het EGO maakt het verhaal waarom hij gelijk heeft en vanuit dit verhaal bouwt hij zijn identiteit op. Hoe meer strijd, hoe explicieter zijn identiteit. Hoe langer de ‘partijen’ aan die identiteit hangen, het EGO hoog houden, hoe langer het conflict duurt.

• Het EGO doorbreken met conflict

In de documentaire breekt van stap 5 naar stap 6 het EGO, zijn pose; de deelnemer wordt door veel mannen bedwongen. Hij kan zijn gewone patroon niet uitleven. En omdat er zoveel van zijn kracht wordt verloren in die strijd, breekt hij. Zijn EGO breekt, hij huilt. De broeierige sfeer zal eraan bij dragen (iedereen zweet zich kapot), uiteindelijk komt iedereen bij zijn ‘levenspijn’. Er wordt over gepraat. De man begrijpt zichzelf. De anderen leren dat elke tough gozer met dingen uit zijn verleden kampt en dat hij daardoor doet wat ie doet en daardoor in deze situatie is beland. De man wordt rustig en maakt een draai naar berusting. Hoe wonderlijk.

Als in mijn bijeenkomsten met partijen de apen uit de mouw komen en de messen op tafel, dan kan het er hard aan toe gaan. Maar juist dat werkt goed. Het conflict met al zijn rauwheid komt naar boven. Mensen laten het achterste van de tong zien. Ze zeggen eindelijk wat ze al zolang hebben willen zeggen. Daardoor komt er begrip. Er komt ruimte. Het bed is weer opgeschud en weer gezuiverd. We kunnen weer positief verder gaan. Conflicten hebben daarmee een reinigende werking waardoor je als samenwerkend systeem verder en dieper komt.

• Transitie gloort na doorbraak

In deze ÜBER tough guys, komt zachtheid. Ze komen allemaal aan de beurt. Ook de bezoekers worden ‘in hun pijn gezet’ en maken stappen in hun kwesties. De inmates waar ik aanvankelijk met afschrikken naar keek, worden zulke warme kerels. Ook de bezoekers worden aaibaar. De maskers zijn af, niemand heeft nog iets te verbergen. ‘Het is goed dat ik leef’, zegt een gevangene die vermoedelijk zijn hele leven in Folsom zal zitten. Hij ziet dat hij iets kan toevoegen aan de ander. Ontroerend.

Als mensen in samenwerking -al dan niet uitgeput door de constante strijd- over hun eigen schaduw weten te springen, door moeilijkheden heen, dan is het EGO-spel gebroken en kan er begrip, ruimte en invoelendheid ontstaan. Er vindt transitie plaats. Een transitie in samenwerking is een onomkeerbaar proces naar een nieuw en dieper niveau van onderling menselijk contact. Je hoort ’t vaker, “toen we de moeilijkheden in de samenwerking hadden overwonnen, werd de samenwerking hechter. Onze band kan niet meer stuk.” Als een conflict in samenwerking dit verdiept niveau van samenwerken bewerkstelligt, zijn conflicten als ruwe diamanten.

De clue

Of je nu gevangene bent of gewoon werkzaam in organisaties, we hebben allemaal onze kwetsures en ons verhaal: “I’m a human being. Nothing human can be alien to me” (Maya Angelou).

Samenwerken is eigenlijk ‘leren transcenderen’. Het is het ontwikkelen van de vaardigheid om jezelf te kennen, weten wat er in je omgaat, welke kwetsbaarheid je wilt beschermen voor de ander. En daarbij de ander te zien die hetzelfde heeft/doet maar dan anders. Om vervolgens bewust te kiezen om boven jezelf uit te stijgen en dat te doen wat goed voor iedereen is.

*Over de Folsom gevangenis documentaire

Over de Folsom State Prison en de mogelijkheid van gewone burgers deel te nemen in de vierdaagse therapiesessies is in 2017 een indrukwekkende documentaire gemaakt. Zie hier de hele documentaire. De gevangenis is vooral bekend geworden door de hit van Johnny Cash ‘Folsom Prison Blues’ uit 1956. In 1966 en 1968 heeft Johnny Cash daar, in de cafetaria van Folsom State Prison, opgetreden. Het concert in 1968 was legendarisch en daarvan -volgens Cash het meest enthousiaste publiek waarvoor hij ooit gespeeld heeft- is het live album opgenomen.

Dit artikel is gemaakt voor- en is gebaseerd op de samenwerkingspraktijk van De Externe Voorzitter.